Autorka: Alicja Kopeć
25 maja Unia Afrykańska obchodziła swoją 60. rocznicę powstania. Jednocześnie w tym samym terminie obchodzony jest Dzień Afryki, który w tym roku celebrowano pod hasłem „Afryka jakiej chcemy”. W tę okrągłą rocznicę państwa-członkowie UA spotkały się w Addis Abebie (Etiopia), aby podsumować działania organizacji i nakreślić nowe perspektywy. Była to także okazja, aby docenić rolę i zaangażowanie założycieli organizacji oraz innych mieszkańców kontynentu, którzy wnieśli niemały wkład w liberalizację oraz społeczno-ekonomiczną emancypację Afryki.
Spotkanie, zdaniem organizatorów, było jubileuszowym świętem wolnej Afryki. Członkowie Unii Afrykańskiej uważają to za kamień milowy. Podczas tego zgromadzenia państwa afrykańskie postulowały m. in. liberalizację, solidarność, bezpieczeństwo i integrację ekonomiczną. Było ono okazją dla przywódców państw afrykańskich do omówienia najważniejszych kwestii współpracy. Przewodniczący Komisji UA Moussa Faki Mahamat podkreślał, że Afryka nie jest miejscem, na którym powinna przebiegać walka geostrategiczna dla państw globalnej Północy. Szczególnie zwrócił uwagę na powiększenie się wpływów różnych, obcych sił po agresji Rosji na Ukrainę w lutym 2022 r. Bardzo silnie promowano AfCFTA - Afrykańską Kontynentalną Strefę Wolnego Handlu, która ma pomóc Afryce w stworzeniu miejsc pracy, zmniejszaniu ubóstwa, poprawie dobrobytu, zrównoważonego rozwoju oraz uprzemysłowienia kontynentu. Strefa ta ma mieć bardzo pozytywny wpływ na gospodarkę Afryki - może przynieść, zdaniem Banku Światowego, ponad 450 miliardów dolarów zysku.
Osobnym i bardzo ciekawym aspektem jest Agenda2063 pochodząca z 2013 r., którą przywoływano na spotkaniu jubileuszowym. Jest to 50. letni plan państw afrykańskich, który dąży do przekształcenia Afryki w globalną potęgę przyszłości. W Agendzie znaleźć można założenia o zrównoważonym rozwoju, jedności panafrykańskiej, walce z apartheidem, rządach demokratycznych, pokoju i bezpieczeństwie. Warto wspomnieć w tym kontekście o Planie Pierwszych Dziesięciu Lat (The First Ten Year Implementation Plan [FTYIP - 2013-2023]). Przede wszystkim miały być to lata kształtowania strategii, identyfikacji obszarów priorytetowych, doprowadzić miały do skutku programy i inicjatywy szybkiej ścieżki wymieniane w Planie, aby zapewnić impuls i przełom w transformacji gospodarczej i społecznej Afryki oraz dostarczyć potrzebne informacje do dalszego działania w ramach Agendy. Ciekawymi celami flagowymi Agendy 2063 są: Szybkie Koleje, założenie Afrykańskiej Kontynentalnej Strefy Wolnego Handlu, Paszport Afrykański i wolny przepływ ludzi, ograniczenie wojen, zapobieganie ludobójstwom, powstanie Forum Ekonomicznego, instytucji finansowych, digitalizacja, Wielkie Muzeum Afrykańskie, Encyklopedia Afrykańska, strategia kosmiczna, E-Network panafrykański czy jednolity afrykański rynek transportu lotniczego - SAATM.
Ciekawymi wydają się rozwój i realizacja Agendy2063 oraz dalsza integracja gospodarcza w ramach AfCFTA. Realizują one potrzebę wspólnego podejścia do kwestii rozwoju regionu, którego liczne konflikty i rozdzielne interesy hamowały wzrost poziomu życia i zamożności obywateli. Strategie przyjmowane przez Unię Afrykańską wydają się obiecujące. Przede wszystkim zauważyć można ogromny nacisk na rozwój gospodarczy: wzrost ilości usług, jaki nastąpi wraz z pojawieniem się zmodernizowanej kolei, współpraca w dziedzinie lotnictwa, wszelki rozwój technologii powiązanych z internetem, a także rozwój instytucji finansowych oraz dalsza współpraca na gruncie ekonomicznym. Ogromną szansę dla kultury afrykańskiej, która zdaje się być wciąż jeszcze nie spopularyzowana, wykazuje pomysł Muzeum Afrykańskiego i Encyklopedii Afrykańskiej. Podobnie powstanie przed dwoma laty AfCFTA może stanowić poważny krok w stronę rozwoju kontynentu i jednocześnie zbliżanie się poziomem rozwoju instytucji politycznych do krajów Zachodu. Wciąż promowana jedność panafrykańska może być siłą tego kontynentu, na tyle aby wspólnie jednoczyć się w podejmowaniu różnych decyzji - kraje te często posiadają podobne problemy, które rozwiązywane są w skali całego regionu, niekoniecznie tylko pojedyńczo, pomimo prowadzonej nieraz różnie polityki zagranicznej z krajami spoza kontynentu. Dodatkowo istotnie podkreślana kwestia rozwiązywania konfliktów na obszarze Afryki może skutecznie pomóc je osłabić, choć obserwując wpływy chociażby rosyjskie czy chińskie, wciąż istnieje obawa, że to za mało.
Kwestią, której trudno jest nie poruszyć przy okazji 60. lecia OJA/UA jest także wojna w Ukrainie. Przywódcy krajów afrykańskich dyskutowali podczas spotkania również nad kwestią tego konfliktu. Tutaj jednak pojawiają się odmienne stanowiska co do stron popieranych w konflikcie. Mówi się o możliwych dostawach broni RPA dla Rosji, a już z pewnością poparciu, przeciwnie Zambia opowiada się za Ukrainą. Mimo wszystko istnieją preferencje co do niezajmowania jasnego stanowiska, a raczej stronienia od tego tematu. Trudno jest o jednolite stanowisko Unii Afrykańskiej, ze względu na różne postawy wobec Zachodu. Ponadto, mimo że rzecz jasna Afryka nie znajduje się w pobliżu konfliktu, to dotkliwie odczuwa jego skutki. Pomimo różnic wspólną polityką jest kwestia żywnościowa, w oderwaniu od samego konfliktu. Związane jest to z przede wszystkim zależnością od Ukrainy w kwestii dostaw zbóż, a jednocześnie pozyskiwaniem od Rosji nawozów, o które ze względu na blokadę systemu SWIFT trudniej, pomimo wyłączenia ich z sankcji. Mimo, że Ukraina przewiduje plan dostaw dla krajów Afryki (tzw. inicjatywa zbożowa oraz nowy program “Grain from Ukraine”), to jednak samowystarczalność, jaką mogą dać nawozy importowane z Rosji, wydaje się być znacznie lepszym rozwiązaniem kryzysu żywnościowego na tym kontynencie i w dalszej perspektywie rozwiązaniem problemu bezpieczeństwa żywnościowego. Jednocześnie zaś od krajów afrykańskich oczekuje się zajęcia stanowiska wobec samego konfliktu. Ukraina otworzyła w ostatnim czasie dziesięć ambasad w krajach afrykańskich, a prezydent Zeleński odwołuje się do kolonializmu, twierdząc że Ukraina również jest ofiarą kolonializmu. Jednak działania te wykazują się słabą skutecznością - na spotkanie z nim, w siedzibie Unii Afrykańskiej, przybyło zaledwie dwóch/trzech zaproszonych przedstawicieli krajów afrykańskich. Obie strony starają się przekonać te kraje do stanięcia po ich stronie, niemniej jak można zauważyć, nie jest to pożądane przez afrykańskie kraje działanie, także dlatego, że mają one własne konflikty.
Afryka podejmuje stanowcze kroki ku integracji kontynentu. Obchody sześćdziesięciolecia powstania Organizacji Jedności Afrykańskiej dały okazję do podkreślenia istotnych kierunków rozwoju państw oraz dalszej dyskusji na temat celów przyjętych 10 lat temu w ramach Agendy2063. Możliwa była także rewizja działań w ramach wspomnianego przeze mnie wcześniej FTYIP. Ponadto ponownie rozmawiano o jednym z istotniejszych moim zdaniem porozumień - Afrykańskiej Kontynentalnej Strefie Wolnego Handlu. Co więcej, słowa Przewodniczącego Komisji UA, który uznał stosunek mocarstw do Afryki jako „nową zimną wojnę” zdają się być korespondującymi z częstymi interwencjami, zaangażowaniem ich oraz wykorzystywaniem państw afrykańskich jako swoistego neokolonializmu. Kraje Afryki pokazują zdecydowany stosunek sprzeciwu wobec angażowania ich w wewnętrzne sprawy i chcą być traktowane jako równorzędny i ważny podmiot na arenie międzynarodowej, co pokazuje chociażby ich zaangażowanie w kwestię konfliktu rosyjsko-ukraińskiego, a z drugiej strony brak zajęcia jednoznacznego stanowiska. Ponadto sam konflikt pełni istotną rolę w rozwiązywaniu problemów z bezpieczeństwem żywnościowym w Afryce, który być może będzie pewnego rodzaju zapalnikiem dla rozwiązania go chociaż w jakimś stopniu. Można spodziewać się, że po tylu dziesięcioleciach od uzyskania niepodległości, kraje afrykańskie stawiają zdecydowane kroki i mierzą się z wyzwaniami, jakie stoją przed nimi, by być może niebawem konkurować z państwami Zachodu na wielu płaszczyznach. Mimo wszystko należy jednak zauważyć także negatywne perspektywy, a mianowicie wciąż nieustające wpływy np. rosyjskie, chińskie, amerykańskie na sprawy afrykańskie, zależność od państw Zachodu na płaszczyźnie gospodarczej czy wciąż trwające konflikty wewnętrzne np. w Sudanie, gdzie sytuacja raczej zaogniła się, niż ulega złagodzeniu. Dodatkowo pojawia się pytanie czy tak wielkie cele, jakie postawiły sobie kraje-członkowie Unii Afrykańskiej w Agendzie2063 poza tym, że są oczywiście obiecujące, nie będą wymagały więcej czasu, niż przewidziano. Przede wszystkim myślę tu o kwestiach gospodarczych, które wymagają gruntownych przemian w każdym sektorze gospodarki oraz wzajemnego zaufania w ramach współpracy w AfCFTA.
Źródła:
[1] https://au.int/en/agenda2063/overview
[2]https://au.int/en/pressreleases/20230525/africa-day-african-union-and-its-member-states-commemorate-60th-anniversary
[3]https://northafricapost.com/68066-africa-day-2023-au-promotes-afcfta-rejects-great-power-competition-in-africa.html
[4] https://au.int/en/pressreleases/20230524/africa-celebrate-60th-anniversary-oau-au-africa-day
[5]https://www.africanews.com/2023/05/25/au-60th-anniversary-leader-calls-to-resist-all-forms-of-instrumentalisation/
[6]https://au.int/en/pressreleases/20230525/africa-day-african-union-and-its-member-states-commemorate-60th-anniversary
[7]https://www.voanews.com/a/african-union-celebrates-60th-anniversary-in-addis-ababa-/7109047.html
[8]https://raportostanieswiata.pl/odcinki/raport-o-stanie-swiata-17-czerwca-2023/