Energetyka

Elektrownia jądrowa Cernavodă

Elektrownia atomowa w Cernavodzie zapewnia Rumunii dostęp do przystępnej cenowo i nieemisyjnej energii (przez dwa reaktory jądrowe – blok 1 uruchomiony w 1996, a reaktor 2 funkcjonujący od 2007 roku). Stany Zjednoczone mocno angażują się we współpracę z Rumunią odnośnie do rozwoju energetyki atomowej w tym państwie czarnomorskim. Dla Amerykanów realizowanie inwestycji w rumuński sektor jądrowy umożliwia rozwój firm amerykańskich zaangażowanych w projekty atomowe.

24 września 2019 roku, podczas szczytu klimatycznego ONZ w Nowym Jorku, zostało podpisane memorandum o cywilnej współpracy w zakresie energii jądrowej (memorandum of unterstanding concerning strategic civil nuclear cooperation^[1]), przez premiera Rumunii Vioricę Dăncilă i sekretarza USA ds. energii Ricka Perry’ego. Umowa ta stanowi krok ku pogłębieniu rumuńsko-amerykańskiej współpracy jądrowej. Na mocy memorandum Stany Zjednoczone będą zaangażowane we współpracę ze stroną rumuńską odnośnie do rozwoju cywilnego programu atomowego Rumunii i dążenia do pokojowego wykorzystania energii atomowej. Dokument ten zakłada również bilateralną współpracę odnośnie do promowania nowoczesnych technologii wykorzystywanych w sektorze jądrowym, gospodarki odpadami promieniotwórczymi oraz rozwoju badań dotyczących wykorzystania technologii atomowych^[2].

9 października 2020 roku w Waszyngtonie, zostało podpisane porozumienie międzyrządowe o współpracy w zakresie rozbudowy i modernizacji rumuńskiego programu jądrowego między Rumunią a Stanami Zjednoczonymi, przez ministra gospodarki, energii i rozwoju biznesu^[3]. Zgodnie z zawartą umową, zostanie stworzone konsorcjum (w skład, którego wchodzić będą firmy z USA, Kanady i Francji) do budowy dwóch nowych reaktorów (bloki 3 i 4, oba o mocy 720 MWe^[4]) i modernizacji bloku 1 Elektrowni Cernavodă w kanadyjskiej technologii CANDU 6 (którą wykorzystano przy budowie obecnie funkcjonujących bloków – 1 i 2), do 2030 roku. Projekt ten będzie koordynowany przez AECom (amerykańską firmę realizującą projekty infrastrukturalne w ponad 150 państwach na świecie)^[5]. Wartość całego energetycznego przedsięwzięcia w elektrowni Cernavodă ma wynieść 8 mld dol., a sfinansowane zostanie przez amerykański Export-Import Bank of the United States (EXIM Bank)^[6].

W remont i rozbudowę rumuńskiej elektrowni atomowej Cernavodă, próbowały zaangażować się Chiny. Od 2011 roku strona rumuńska i chińska zaczęły prowadzić negocjacje w sprawie realizacji inwestycji energetycznej w Cernavodzie. W 2013 roku, na szczycie Inicjatywy 16+1, Rumunia podpisała protokół ustaleń z państwową, chińską spółką energetyczną – China General Nuclear Power (GCN)^[7]. W lipcu 2014 roku koncern China Nuclear Power Engineering Co (CNPEC) podpisała „wiążącą i wyłączną” umowę o współpracy z Candu Energy odnośnie do budowy dwóch nowych bloków jądrowych (3 i 4). We wrześniu tego samego roku, chiński CGN został ogłoszony „inwestorem kwalifikowanym” dla tej inicjatywy energetycznej^[8]. W 2015 roku natomiast, państwowy, rumuński koncern produkujący energię elektryczną – Societatea Nationala Nuclearelectrica (SNN) zawarł porozumienie ramowe (memorandum of understanding, MOU) z GCN odnośnie do budowy dwóch nowych reaktorów. Tego samego roku, strona rumuńska i chińska podpisały wstępną umowę inwestorską^[9]. W maju 2019 roku została podpisana umowa między Nuclearelectrica i CGN w sprawie utworzenia spółki joint-venture, w celu zakończenia budowy dwóch bloków jądrowych. Chińskie konsorpcjum (CHN) posiadałoby 51% udziałów w utworzonej spółce, rumuński koncern natomiast (Nuclearelectrica) – 49%^[10].

Jednak w czerwcu 2020 roku, rumuński rząd wycofał się z umowy z chińskim CGN odnośnie do inwestycji w elektrowni Cernavodă^[11]. Rumunia postanowiła wycofać się we współpracy jądrowej z Chińczykami ze względu na niespełnienie odpowiednich standardów i brak możliwości sfinansowania przedsięwzięcia energetycznego ze strony chińskiej^[12].

Partnerstwo na rzecz Transatlantyckiej Współpracy Energetycznej (P-TEC)

9 października 2020 roku w Waszyngtonie, podczas wizyty rumuńskiego ministra Popescu w Waszyngtonie, obie strony (amerykańska i rumuńska) zapowiedziały wzmacnianie bilateralnych relacji w ramach wielostronnych porozumień, między innymi w ramach Partnerstwa na rzecz Transatlantyckiej Współpracy Energetycznej. Inicjatywa ta została ogłoszona przez amerykańskiego Sekretarza Energii Ricka Perry’ego, podczas trzeciego szczytu Inicjatywy Trójmorza w Bukareszcie, który odbył się we wrześniu 2018 roku. P-TEC ma przyczyniać się do rozwoju kooperacji w sektorze energetycznym między Stanami Zjednoczonymi a państwami europejskimi^[13]. Współpraca ta koncentruje się na analizie i planowaniu integracji systemów przesyłowych gazu ziemnego i energii elektrycznej oraz promowaniu nowych inwestycji w energetyce, które mają służyć poprawie efektywności energetycznej i wykorzystaniu czystej energii. Ta forma kooperacji ma wspierać działania Unii Europejskiej i Inicjatywy Trójmorza na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego. Oprócz USA i Rumunii, omawiana forma partnerstwa zrzesza 22 kraje (Albanię, Austrię, Bośnię i Hercegowinę, Bułgarię, Chorwację, Cypr, Czechy, Estonię, Gruzję, Niemcy, Grecję, Węgry, Łotwę, Litwę, Mołdawię, Czarnogórę, Macedonię Północną, Polskę, Słowenię i Ukrainę) oraz UE^[14].

Sektor gazu ziemnego

Zarówno Rumunia jak i Stany Zjednoczone wyrażają zainteresowanie zacieśnianiem współpracy w sektorze gazowym. Do przedsięwzięć energetycznych będących w zainteresowaniu obu stron należą inwestycje realizowane w ramach Inicjatywy Trójmorza, między innymi gazociąg BRUA (który ma połączyć Bułgarię, Rumunię, Węgry i Austrię). Realizacja ten inwestycji przyczyni się do zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego Rumunii (i innych państw Europy Środkowej), zmniejszenie zależności od źródeł dostaw energii z Rosji, integracji sieci gazowych tego regionu. Gazociąg BRUA umożliwiłby także uzyskiwanie dodatkowych źródeł dochodów dla strony rumuńskiej oraz zwiększenie możliwości eksportu gazu LNG z USA w kierunku Rumunii (który wcześniej trafia do terminali gazowych w Grecji) – co z kolei przyczyniłoby się do zwiększenia znaczenia Rumunii jako hubu dla transportu surowców energetycznych)^[15]. W 2019 roku, państwowy producent gazu ziemnego w Rumunii – Romgaz – zaangażował się w realizację amerykańsko-greckiego przedsięwzięcia budowy terminalu LNG przy Morzu Egejskim^[16]. Z kolei już w styczniu 2020 roku, podpisane zostało porozumienie odnośnie do partnerstwa na rzecz rozwoju połączeń gazowych w Europie Wschodniej (Memorandum of Understanding on the Partnership for the Development of Natural Gas Networks in Eastern Europe, EE-NGP). Memorandum to zakłada promocję kooperacji regionalnej odnośnie do planowania połączeń gazowych w regionie, doskonalenie zdolności instytucji państw-stron umowy w zakresie tworzenia systemów przesyłowych gazu ziemnego, dążenie do harmonizacji polityk odnośnie do tworzenia nowych gazociągów oraz tworzenie analiz potencjalnych przedsięwzięć inwestycyjnych i ich promocję wśród decydentów politycznych i przedstawicieli biznesowych^[17]. Do państw zaangażowanych w projekt EE-NGP oprócz Rumunii należą: Albania, Bośnia i Hercegowina, Bułgaria, Chorwacja, Grecja, Kosowo, Macedonia Północna, Czarnogóra, Słowacja i USA^[18].

Aktywność USA w rumuński sektor gazowy widoczna jest również zaangażowanie firm amerykańskich w projekty dotyczące eksploatacji i prowadzenia badań na polach gazowych w Rumunii. W tym kontekście, wiodącą rolę pełni amerykański ExxonMobil, realizujący wyżej wymienione działania poprzez Neptun Deep (projekt dotyczący wykorzystania czarnomorskich, podmorskich głębinowych pól gazowych) ^[19]. W 2008 roku OMV Petrom (rumuński koncern energetyczny) i ExxonMobil założyli spółkę joint-venture, która zajmuje się pracami poszukiwawczymi i rozpoznawczymi w polu gazowym Neptun Deep. W latach 2008-2016 zainwestowano w te działania ponad 1,5 mld dol. USD^[20].

Jednakże interesy rumuńskie i amerykańskie odnośnie do rynku energetycznego w Europie Środkowo-Wschodniej nie są do końca zbieżne. Stany Zjednoczone do tej pory przeciwne były budowie TurkStream (gazociągu przesyłającego rosyjskie błękitne paliwo przez Morze Czarne, Bułgarię i dalej do państw bałkańskich). Poza gazem amerykańskim, Rumunia zainteresowana jest również dywersyfikacją źródeł dostaw z Rosji^[21]. Ponadto, w 2019 roku Exxon Mobil ogłosił zamiar sprzedania swoich akcji, ze względu na ówczesne propozycje rumuńskiego rządu, których wdrożenie miało skutkować bardziej rygorystyczną polityką eksportu energii z Rumunii^[22] (nakaz w stosunku do producentów błękitnego paliwa odnośnie do sprzedawania połowy wolumenu gazu na rynku krajowym po niższej cenie i nałożenie dodatkowego podatku na nich)^[23]. Jednak rząd rumuński wycofał się z tych propozycji, uznając istotne znaczenie złoża Neptun Deep dla bezpieczeństwa energetycznego kraju. Władze Rumunii także wydłużyły koncesję na wydobycie gazu do 2045 roku, o 15 lat^[24].

Cyfryzacja

20 sierpnia 2019 roku, w trakcie wizyty prezydenta Rumunii Klausa Iohannisa z głową państwa USA Donaldem Trumpem w Waszyngtonie, podpisano między rumuńskim a amerykańskim rządem umowę o współpracy w zakresie technologii 5G (memorandum of understanding between the governments of Romania and the US on 5G technology)^[25]. Porozumienie to określa kryteria przejrzystości dla dostawców, którzy będą odpowiedzialni za rozwój sieci 5G w Rumunii^[26].

15 kwietnia 2021 roku, rząd rumuński przyjął projekt ustawy o warunkach wdrażania sieci 5G. Na mocy przepisów tego aktu prawnego, wszyscy producenci i dostawcy technologii piątej generacji, muszą uzyskać wcześniej zezwolenie premiera Rumunii. Ponadto, wnioskodawca nie może być kontrolowany przez władze innego państwa i musi podlegać przepisom wymuszającym stosowanie przejrzystych praktyk korporacyjnych. Po wdrożeniu tej ustawy w życie, producenci technologii z Państwa Środka zostaną pozbawieni możliwości udziału w rozwoju sieci 5G (w szczególności chińskiemu Huawei)^[27]. Ustawa dotycząca rozwoju sieci 5G w Rumunii, jest przypieczętowaniem podpisanego w sierpniu 2019 roku memorandum między stroną rumuńską a amerykańską, dotyczącego kooperacji w zakresie technologii 5G^[28]. Przyczyną wykluczenia chińskich firm w rozwój rumuńskiej sieci komórkowej piątej generacji, jest potencjalne szpiegostwo chińskich przedsiębiorstw technologicznych na rzecz Chin^[29].

W trzecim kwartale 2021 roku, Rumunia planuje wdrożyć mobilną technologię piątej generacji, która może przynieść nawet 600 mln dol.^[30].

Podsumowanie

Rumuńsko-amerykańskie partnerstwo gospodarcze realizowane jest głównie poprzez zaangażowanie USA w rozwój infrastruktury krytycznej. Do wiodących projektów gospodarczych, w których aktywni są Amerykanie w Rumunii, należą: rozbudowa elektrowni atomowej w Cernavodzie, rozwój sieci 5G oraz prace eksploatacyjno-badawcze prowadzone w polu gazowym Neptun Deep.

Ewolucja w realizacji niektórych kluczowych przedsięwzięć (elektrownia jądrowa w Cernavodzie) jest jednym z przykładów wyparcia Chin w realizację projektów infrastrukturalnych w Europie Środkowo-Wschodniej. Nieufność do Państwo Środka może być czynnikiem umożliwiającym zacieśnienie rumuńsko-amerykańskich relacji gospodarczych (między innymi poprzez rozwój sieci 5G w Rumunii w oparciu o amerykańską technologię). Oba państwa wyrażają nieufność wobec niektórych działań Chin, jak chociażby prawdopodobieństwo wykorzystania poszczególnych narzędzi i realizowanych projektów przez stronę chińską, do wzmacniania jej pozycji kosztem innych podmiotów.

Kolejnym, potencjalnym polem współpracy między Rumunią a Stanami Zjednoczonymi jest Partnerstwo na rzecz Transatlantyckiej Współpracy Energetycznej (P-TEC). Inicjatywa ta może w przyszłości stanowić platformę do wypracowywania wspólnych projektów energetycznych w Europie Środkowej, które służyć będą Rumunii (i innym państwom regionu), jak i USA.

Autor: Piotr Wójcik

^[1] MEMORANDUM OF UNDERSTANDING CONCERNING STRATEGIC CIVIL NUCLEAR COOPERATION, https://www.energy.gov/sites/default/files/pi_iec/098b7ef98015927d.pdf;

^[2] Rumunia i USA podpisały umowę o współpracy jądrowej, https://www.cire.pl/item,187253,1,0,0,0,0,0,rumunia-i-usa-podpisaly-umowe-o-wspolpracy-jadrowej.html;

^[3] RUMUNIA I USA BĘDĄ WSPÓŁPRACOWAĆ PRZY PROJEKTACH JĄDROWYCH, https://nuclear.pl/wiadomosci,news,20101301,0,0.html;

^[4] Rumunia i USA podpisały umowę o współpracy jądrowej, https://www.cire.pl/item,187253,1,0,0,0,0,0,rumunia-i-usa-podpisaly-umowe-o-wspolpracy-jadrowej.html;

^[5] A. Stoica, Romania and the US, New Steps of the Strategic Partnership, https://energyindustryreview.com/construction/romania-and-the-us-new-steps-of-the-strategic-partnership/;

^[6] W. Jakóbik, Jakóbik: USA sfinansują atom w Rumunii. Wnioski dla Polski (ANALIZA), https://biznesalert.pl/atom-rumunia-usa-polska-ppej-energetyka-atom/;

^[7] A. Brinza, How Cernavodă Made Romania a Key Geopolitical Battleground in Europe, https://chinaobservers.eu/how-cernavoda-made-romania-a-key-us-china-geopolitical-battleground-in-europe/;

^[8] Chiński koncern dokończy rozbudowę elektrowni jądrowej w Rumunii, https://biznesalert.pl/chinski-koncern-dokonczy-rozbudowe-elektrowni-jadrowej-w-rumunii/;

^[9] P. Rapacka, Rumunia rezygnuje z pomocy Chin przy rozbudowie atomu, https://biznesalert.pl/rumunia-rezygnuje-z-pomocy-chin-przy-rozbudowie-atomu/;

^[10] D. Dalton, Romania / Prime Minister Says Cernavodă Deal With China Will Be Cancelled, https://www.nucnet.org/news/prime-minister-says-cernavoda-deal-with-china-will-be-cancelled-1-4-2020;

^[11] D. Dalton, Romania / Prime Minister Says Cernavodă Deal With China Will Be Cancelled, https://www.nucnet.org/news/prime-minister-says-cernavoda-deal-with-china-will-be-cancelled-1-4-2020;

^[12] D. Michaels, V. Pop, China Faces European Obstacles as Some Countries Heed U.S. Pressure, https://www.wsj.com/articles/china-faces-european-obstacles-as-some-countries-heed-u-s-pressure-11614088843

^[13] Minister Dąbrowski na szczycie Partnerstwa na rzecz Transatlantyckiej Współpracy Energetycznej (P-TEC), https://www.gov.pl/web/aktywa-panstwowe/minister-dabrowski-na-szczycie-partnerstwa-na-rzecz-transatlantyckiej-wspolpracy-energetycznej-p-tec;

^[14] The Partnership for Transatlantic Energy Cooperation (P-TEC), https://www.energy.gov/ia/international-affairs-initiatives/partnership-transatlantic-energy-cooperation-p-tec;

^[15] K. Całus, A. Łoskot-Strachota, BRUA i rumuńskie pomysły na środkowoeuropejski rynek gazu, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2020-11-24/brua-i-rumunskie-pomysly-na-srodkowoeuropejski-rynek-gazu;

^[16] Romania’s Transgaz joins US-led LNG network project in Eastern Europe, https://www.romania-insider.com/Transgaz-lng-network-eastern-europe-feb-2020;

^[17] MoU on the Partnership for the Development of Natural Gas Networks in Eastern Europe, https://energyindustryreview.com/oil-gas/mou-on-the-partnership-for-the-development-of-natural-gas-networks-in-eastern-europe/;

^[18] Romania’s Transgaz joins US-led LNG network project in Eastern Europe, https://www.romania-insider.com/Transgaz-lng-network-eastern-europe-feb-2020;

^[19] Neptun Deep Gas Field Project, Black Sea, https://www.offshore-technology.com/projects/neptun-deep-gas-field-project-black-sea/;

^[20] Ibidem, https://www.offshore-technology.com/projects/neptun-deep-gas-field-project-black-sea/;

^[21] J. Pieńkowski, Energetyka jądrowa i gazowa w stosunkach Rumunii i Stanów Zjednoczonych, https://pism.pl/publikacje/Energetyka_jadrowa_i_gazowa_w_stosunkach_Rumunii_i_Stanow_Zjednoczonych;

^[22] Neptun Deep Gas Field Project, Black Sea, https://www.offshore-technology.com/projects/neptun-deep-gas-field-project-black-sea/;

^[23] J. Pieńkowski, Energetyka jądrowa i gazowa w stosunkach Rumunii i Stanów Zjednoczonych, https://pism.pl/publikacje/Energetyka_jadrowa_i_gazowa_w_stosunkach_Rumunii_i_Stanow_Zjednoczonych;

^[24] Ibidem, https://pism.pl/publikacje/Energetyka_jadrowa_i_gazowa_w_stosunkach_Rumunii_i_Stanow_Zjednoczonych;

^[25] Press Statement by the President of Romania, Mr. Klaus Iohannis, following his visit to Washington, D.C., United States of America, https://www.presidency.ro/en/media/press-statement-by-the-president-of-romania-mr-klaus-iohannis-following-his-visit-to-washington-d-c-united-states-of-america

^[26] Romania, US sign memorandum on 5G technologies “in line with rule of law principles”, https://www.romania-insider.com/romania-us-5g-memorandum

^[27] Romania: Draft 5G legislation receives government approval, https://www.cms-lawnow.com/ealerts/2021/04/romania-draft-5g-legislation-receives-government-approval

^[28] S. Bicheno, Romania goes ahead with Huawei 5G ban, https://telecoms.com/509382/romania-goes-ahead-with-huawei-5g-ban/

^[29] Romania approves law to potentially exclude Huawei from 5G network, https://www.euronews.com/2021/04/16/romania-approves-law-to-potentially-exclude-huawei-from-future-5g-network

^[30] Romania approves law to potentially exclude Huawei from 5G network, https://www.euronews.com/2021/04/16/romania-approves-law-to-potentially-exclude-huawei-from-future-5g-network