Autor: Igor Dziedzic
Do najważniejszych z nich należą takie wydarzenia jak wygrywanie wyborów w regionie przez rządy Lewicowe, konflikt wewnętrzny w ramach MERCOSUR, czy problemy gospodarcze Argentyny.
Wzrost dominacji gospodarczej Chin
Po pokonaniu przejściowych trudności gospodarczych związanych pandemią COVID-19 Chiny wracają do zwiększania wartości wymiany handlowej z Ameryką Południową. Pomimo faktu, iż pod względem wartości wymiany (420 mld dolarów) znajduje się daleko w tyle za Stanami Zjednoczonymi (900 mld dolarów), zdecydowanie lepszą dynamiką wymiany poszczycić się może Państwo Środka.
Na 18 krajów Ameryki Południowej i Środkowej dla aż 6 Chiny są największym partnerem handlowym. Jednak ważniejszy wydaje się być fakt, że Pekin zacieśnia swoje relacje z największymi gospodarkami regionu, bowiem w gronie tych sześciu państw znajdują się Brazylia, Chile, Wenezuela, Urugwaj i Peru, zaś dla Argentyny, Kolumbii i Ekwadoru są drugim najbliższym kontrahentem.
Charakterystyczne są również najważniejsze produkty wymiany. Kraje regionu eksportują do Chin przede wszystkim bogactwa naturalne tj. surowce takie jak żelazo, miedź, czy ropa naftowa (Chile, Brazylia, Wenezuela, Kolumbia), a także produkty spożywcze np. warzywa strączkowe, czy mięso (Argentyna, Urugwaj, Paragwaj). W zamian Pekin oferuje przede wszystkim rozwiązania w zakresie wysokich technologii w postaci półprzewodników (Brazylia), komputerów (Argentyna, Salwador) oraz, co bardzo istotne w kontekście globalnej wymiany informacji urządzenia nadawcze (Chile, Wenezuela, Kolumbia, Urugwaj, Paragwaj, Peru i Meksyk). Wartość wymiany w ostatnim z tych obszarów wydaje się być na ten moment ignorowana, zwłaszcza w kontekście strategii wywiadowczej Chin.
Warto zwrócić również uwagę na rosnący poziom inwestycji Pekinu w biedniejszych krajach Ameryki Południowej i Środkowej. Chiny nie wymagając od tych krajów spełnienia określonego pakietu warunków (jak Stany Zjednoczone np. w ramach Konsensusu Waszyngtońskiego) wyróżniają się jako atrakcyjny pożyczkodawca. Kraje przyjmujące tę pomoc charakteryzują się kilkoma cechami tj. niskim poziomem rozwojowym (np. Haiti, Honduras, Nikaragua), bogactwem surowców naturalnych (Wenezuela, Gujana) oraz wysokim poziomem zadłużenia. Niewątpliwie wysoki poziom asymetrii pomiędzy oboma stronami stanowi czynnik korzystny dla Państwa Środka.
Zbliżenie brazylijsko-chińskie
Jednym z najważniejszych celów Chin na arenie międzynarodowej jest budowa sieci powiązań alternatywnych do amerykańskiego systemu sojuszu. Wśród nich najważniejsza rolę stanowi BRICS czyli forum gospodarczej współpracy pomiędzy Brazylią, Rosją, Indiami, Chinami i Republiką Południowej Afryki.
Funkcjonowanie w ramach tej organizacji stanowiło podłoże do kwietniowej wizyty Prezydenta Brazylii w Pekinie. Jedną z deklaracji, stanowiących efekt spotkania jest wyrażenie chęci stworzenia wspólnej waluty dla członków organizacji. Rozwiązanie to wiąże się z licznymi przeszkodami, gdyż na ten moment 84,5% wartości globalnej wymiany handlowej przeprowadzane jest w dolarach. Ważniejsze jednak jest wyrażenie poparcia przez prezydenta Da Silvę, ponieważ podkreśla to dążenie tego kraju do uniezależnienia się od waluty Stanów Zjednoczonych w międzynarodowej wymianie.
Innym ważnym wątkiem wizyty jest również stanowisko Brazylii w kwestii wojny na Ukrainie. W warstwie retorycznej ma ona wiele zbieżnych punktów z narracją Pekinu tj. obarczanie obu stron winą za wybuch konfliktu, czy też konieczność wycofania się z części postulatów, zarówno przez Rosję jak i Ukrainę. Jest to niewątpliwie kontynuacja kierunku obranego przez Lulę w czasie swoich dwóch pierwszych kadencji, kiedy to mocno inwestował on w więzi transpacyficzne, czego owocem było między innymi powstanie BRICS.
Rywalizacja o uznanie Chiny – Tajwan
Do najważniejszych priorytetów Pekinu należy również forsowanie „polityki jednych Chin” na arenie międzynarodowej tj. uznawanie przez jak największą ilość krajów na świecie ChRL jako jedynego państwa chińskiego. Jeszcze na początku lat 90. blisko 30 państw uznawało Tajwan, w konsekwencji nie prowadząc oficjalnych stosunków dyplomatycznych z Pekinem.
25 marca 2023 roku do grona państw nieuznających Tajwan dołączył Honduras. Pewnym paradoksem jest fakt, że miało to miejsce w kadencji odwołującej się często do kwestii prawnoczłowieczych Xiomary Castro. Podstawową przyczyną było jednak znaczne przewyższenie wsparcia Tajwańskiego przez Chińskie, czego symbolem była wpłata 2,45 mld dolarów przez Pekin na rzecz spłaty długu i budowę szpitala w Tegucigalpie. Decyzja Hondurasu odbyła się wbrew działaniom Stanów Zjednoczonych, wspierających w tej kwestii Tajwan, zachęcając Tajpej do partycypacji w projekcie odbudowy szkół w Tegucigalpie i innych miastach w kraju.
Reakcją Tajpej była wizyta prezydent Tsai Ing-wen w krajach, z którymi Tajwan wciąż utrzymuje relacje dyplomatyczne (w Ameryce Łacińskiej są to Paragwaj, Gwatemala i Belize). Była to pierwsza wizyta w regionie od wybuchu pandemii COVID-19. Niewątpliwie Tajwan odniósł w czasie tej serii wizyt dwa sukcesy. Pierwszym z nich jest utrzymanie i przedłużenie skuteczności zapisów umowy o wolnym handlu i kooperacji gospodarczej z Gwatemalą. Natomiast drugim, wizytacja obiektów związanych z Funduszem Międzynarodowej Współpracy i Rozwoju, podkreślając w ten sposób rozwój i wsparcie tych krajów.
Pewnym spowolnieniem ofensywy chińskiej jest wynik wyborów prezydenckich w Paragwaju. Zwyciężył w nich przedstawiciel dotychczas rządzącej w kraju, prawicowej Colorado Party, Santago Peña, popierający dalsze utrzymanie relacji z Tajpej. Porażkę poniósł główny kandydat opozycyjnej Radykalno-Autentycznej Partii Regionalnej, zapowiadający zerwanie relacji z Tajwanem, celem uniezależnienia się od Stanów Zjednoczonych.
Model współpracy, który zakłada nowy gabinet jest zacieśnianie relacji politycznych z Tajwanem, jednocześnie zwiększając współpracę gospodarczą z Pekinem. Jest to strategia wewnętrznie sprzeczna, podatna na nasilające się naciski ze strony Państwa Środka, poprzez obietnice zwiększenia importu w takich sektorach jak mięsny, czy rolniczy w zamian za ograniczanie kontaktów dyplomatycznych z Tajwanem. Ponadto nieuznawanie Chin przez Tajwan, uniemożliwia podpisanie umowy handlowej pomiędzy MERCOSUR a Pekinem. W konsekwencji poszczególne kraje organizacji muszą podpisywać umowy bilateralne, co osłabia ich pozycję negocjacyjną.
Argentyńska wymiana w juanach
W modus operandi Chin na arenie międzynarodowej wpisuje się wykorzystywanie wyłamań w istniejącym dotychczas systemie zależności od Stanów Zjednoczonych, które wyniknęły z samej istoty tych powiązań. Z tej perspektywy chroniczne problemy argentyńskiej gospodarki otwierały pewne okno możliwości. W ostatnim roku trudności trapiące Buenos Aires osiągnęły rozmiary, w których międzynarodowe instytucje finansowe ograniczały pomoc finansową. Uzasadniały to przede wszystkim koniecznością przeprowadzenia reform strukturalnych w systemie gospodarczym, na które administracja Alberto Fernandeza nie chciała się zgodzić z powodu zbliżających się wyborów prezydenckich.
W poszukiwaniu alternatyw Argentyna zwróciła się w stronę Chin. Decyzja o ograniczeniu wymiany handlowej w dolarach, na rzecz juanów strukturalnie wzmacnia rolę Pekinu w południowoamerykańskiej gospodarce. Warto jednak mieć na uwadze fakt potencjalnej niestabilności tej decyzji, gdyż główni kandydaci opozycyjni zapowiadają powrót do dolara jako waluty priorytetowej.
Perspektywy
Ostatnie miesiące w Ameryce Południowej naznaczone są rosnącym zaangażowaniem Chin i wzrostem znaczenia tego kraju. Dokonują tego, zarówno na płaszczyźnie dyplomatycznej, poprzez takie działania jak wzrost liczby państw nieuznających niepodległości Tajwanu, czy też zwiększenie zaangażowania Brazylii w działania w ramach BRICS. Pekin odnotował również sukcesy na polu gospodarczym w wymiarze krótkoterminowym (przejście Argentyny na juana jako priorytetową walutę wymiany handlowej) oraz długoterminowym (rosnąca dynamika wymiany handlowej z państwami kontynentu).
Mając na uwadze rozwój sytuacji można nakreślić trzy scenariusze potencjalnego rozwoju sytuacji. W pierwszym z nich doszłoby do dualnej hegemonii w Ameryce Południowej, w ramach której doszłoby do koegzystencji i współistnienia interesów gospodarczych Pekinu i Waszyngtonu. Chiny miałyby większe wpływy gospodarcze w krajach autorytarnych, zaś Stany Zjednoczone w krajach demokratycznych i reżimach hybrydowych. Taki rozwój sytuacji implikuje jednak narastanie napięć pomiędzy największymi graczami, zaś od państw regionu wymagałaby zwiększonego poziomu elastyczności. Konsekwencją takiego stanu rzeczy byłoby obniżenie stabilności polityczno-ekonomicznej regionu.
W ramach drugiego scenariusza Stany Zjednoczone odbudowują swoją hegemonię, neutralizując wpływy Chińskie. Za takim biegiem spraw przemawiałaby bliskość geograficzno-kulturowa pomiędzy oboma partnerami. Dodatkowymi atutami byłoby istnienie historycznych połączeń gospodarczych, strukturalnych i infrastrukturalnych. Wymaga to jednak zmiany nastawienia USA i bardziej partnerskiego traktowania relacji z krajami Ameryki Łacińskiej. Najważniejszymi obszarami współpracy byłyby sektor rolniczy i przemysłowy.
W ostatnim scenariuszu Chiny stają się dominującym aktorem w Ameryce Łacińskiej. Taki scenariusz jest jednak najmniej prawdopodobny, gdyż wymaga on jednoczesnego spełnienia dwóch czynników – wzrostu bierności Waszyngtonu, a także jednoznacznego poparcia przez państwa regionu. Z racji bliskości geograficznej USA nie powinno zmniejszyć swojego zainteresowania regionem, natomiast duża ilość rozbieżności między strategiami politycznymi poszczególnych krajów regionu uniemożliwia jednogłośnego poparcia Chin.
Źródła:
[2] https://thediplomat.com/2023/03/how-taiwan-become-a-key-issue-in-paraguays-presidential-election/
[5] https://www.dw.com/en/taiwan-fears-loss-of-more-diplomatic-allies-in-latin-america/a-65048747
[9] https://www.aljazeera.co://m/news/2023/3/28/taiwanese-president-tsai-ing-wen-on-a-10-day-diplomatic-tour
[12] https://foreignpolicy.com/2023/04/24/brics-currency-end-dollar-dominance-united-states-russia-china/
[13] https://www.gisreportsonline.com/r/chinas-economic-power-grows-in-latin-america/
[14] https://www.ciie.org/zbh/en/news/exhibition/focus/20230104/35776.html