12 grudnia 2017 r. w Yangonie zostali aresztowani dziennikarze Agencji Reutera Wa Lone i Kyaw Soe Oo. W tym czasie obaj prowadzili dochodzenie w sprawie masakry 10 mężczyzn i nastolatków Rohingya popełnionej przez członków sił bezpieczeństwa Birmy w północnym stanie Arakan.
Dziennikarze za podjęcie i opublikowanie wyników śledztwa w sprawie poważnych naruszeń praw człowieka na tamtych terenach zostali uznani za winnych naruszenia ustawy o tajemnicach rządowych, zapisu pochodzącego jeszcze z czasów kolonialnych. 3 września 2018 roku skazano ich na 7 lat więzienia na podstawie sfałszowanych dowodów oraz stronniczego postępowania karnego. Zarzucono im również zamiar nielegalnego udostępniania informacji zagranicznym mediom. Według władz Birmy dziennikarze w wyniku oszustwa weszli w posiadanie dokumentów od dwóch policjantów, którzy wrócili ze stanu Arakan po odbyciu obowiązków związanych z bezpieczeństwem w Maungtaw i Buthidaung. Po 500 dniach pozbawienia wolności Wa Lone i Kyaw Soe Oo zostali bezwarunkowo zwolnieni w ramach amnestii prezydenckiej 7 maja 2019 roku, która objęła łącznie 6 tysięcy osób.
Kontrowersyjny raport Reuters Investigates
Raport, za który dziennikar`e zostali skazani, jest opublikowany na stronie Reuters Investigates i zawiera informacje zebrane przez Wa Lone i Kyaw Soe Oo podczas prowadzenia śledztwa w stanie Arakan. Relacja zawiera unikatowe nagrania i zdjęcia z miejsca starć, które zostały w przyszłości wykorzystane jako dowody nadużyć władz Birmy. Dziennikarze przeprowadzili wywiady ze świadkami i ludnością mieszkającą w tej wiosce oraz szukali dowodów, które wskazywałyby na winę sił zbrojnych Birmy. Co ciekawe, ludzie którzy przyznali się do podpalenia domów Rohingya i zabijania muzułmanów, sami poinformowali o tym dziennikarzy. Jak wspomniano w raporcie, jest to pierwszy przypadek, kiedy podobne zeznania pochodzą zarówno od ofiar czystek etnicznych, jak i od sprawców.
Miejscem popełnienia tychże zbrodni była wioska Inn Din (6 tysięcy Rohingya wyjechało z wioski do października 2017 roku), gdzie 10 muzułmanów zostało zastrzelonych 2 września 2017 roku przez żołnierzy Birmy współpracujących z miejscową ludnością buddyjską. Władze Birmy twierdzą, że operacja była uzasadniona, z uwagi na ataki terrorystyczne Rohingya, które miały być skierowane przeciwko państwowym siłom bezpieczeństwa. Intensywne walki w tym regionie, uniemożliwiły przekazanie zatrzymanych terrorystów do oddziału policji, jednak z relacji świadków wynika, że za ofiar uznano 10 przypadkowych osób znajdujących się na miejscowej plaży.
W wyniku otrzymanych nagrań i zdjęć zidentyfikowano osoby z dywizji wojskowych, które miały brać udział w operacji w Inn Din. Na podstawie dowodów współpracy wojska z miejscową ludnością buddyjską przeciwko Rohingya można oskarżyć Birmę za zbrodnię przeciw ludzkości. Było wielu świadków, którzy widzieli te wydarzenia z okien swoich domów i byli w stanie je potwierdzić. Członkowie rodzin ofiar, którzy obecnie znajdują się w Bangladeszu, potwierdzili również fakt wyrwania mężczyzn z tłumu ludzi, znajdujących się na plaży. Rzecznik rządu Zaw Htay nie zaprzeczał zarzutom dotyczącym łamania praw człowieka, jednak podkreślił, że dowody opublikowane na łamach Reutera nie są wystarczająco silne oraz obiecał, że MSZ przyjrze im się bliżej im bliżej przyglądnie.
Zdania armii oraz miejscowej ludności nie są jednolite. Z jednej strony Rohingya występują jako ofiary konfliktu, a z drugiej buddyści często popierają działania rządu, widząc w muzułmanach zbrodniarzy i terrorystów. Miejscowa ludność buddyjska poświadczyła o wcześniejszych rebeliach, w wyniku których przestano zatrudniać Rohingya jako farmerów lub personel do pomocy w domach. Armia miała na celu ochronę miejscowych buddystów przed atakami terrorystycznymi Rohingya, tworząc wspólne oddziały policji, które składały się w większości z buddyjskich uczniów, bezrobotnych i nauczycieli szkolnych. Tacy upozorowani żołnierze uzbrojeni w maczety i kije razem z armią atakowali wioski Rohingya.
Ujawnione fakty i całe dochodzenie nie pokrywały się z wizją birmańskiego rządu, dlatego autorzy wywiadu zostali zatrzymani. Rozpoczęło to dyskusję na temat wolności słowa w Birmie. Birmańskie media państwowe działają jako rządowe ośrodki propagandowe, podczas gdy swobodny przepływ wiadomości i informacji w internecie jest poważnie ograniczony w zachodniej części kraju, gdzie ze względów bezpieczeństwa wojsko odcięło kilka gmin od sieci. Światowe media społecznościowe negatywnie zareagowały na areszt, np. grupa “Reporterzy bez Granic” stworzyła petycję na rzecz zwolnienia dziennikarzy. Wspomniana organizacja umieściła także Birmę na 137. pozycji z 180 krajów w rankingu RSF World Press Freedom Index 2018, który przedstawia poziom wolności prasy i informacji na świecie. Ponadto, pojawiło się wiele pytań dotyczących istniejącego prawa i systemu sprawiedliwości w Birmie.
Aresztowanie dziennikarzy Reutera nie było jedynym przypadkiem, kiedy ograniczano wolność słowa. W tym samym czasie aresztowano Min Htin Ko Ko Gyi, reżysera filmowego i założyciela Human Dignity International Film Festival, za krytyczne publikacje na Facebooku wobec wojska i konstytucji z 2008 roku. Aresztowano również Ye Ni, redaktora “The Irrawaddy”, za “zniesławienie online” armii, a później zatrzymano autorów satyrystycznego spektaklu “Thangyat” o wojsku Birmy.
Społeczność międzynarodowa miała nadzieję na to, że po dojściu do władzy Aung San Suu Kyi i NLD sytuacja w państwie się zmieni i przepisy ograniczające wolność wypowiedzi, zrzeszania się i pokojowych zgromadzeń ulegną reformą, jednak do znaczących zmian nigdy nie doszło.
Autorka: Mariana Helysh
Więcej na:
Myanmar Again Cuts Rakhine State’s Internet, Human Rights Watch, https://www.hrw.org/news/2020/02/05/myanmar-again-cuts-rakhine-states-internet
Myanmar: Reuters journalists’ rejected appeal a tragic denial of justice, Amnesty International, https://www.amnesty.org/en/latest/news/2019/04/myanmar-reuters-journalists-rejected-appeal-a-tragic-deni al-of-justice/
Independent Commision of Enquiry, Annex 22 https://www.president-office.gov.mm/en/sites/default/files/ANNEX%2022%20Incident%207-%20ECVT%27s%2 0Report%207%20%28Inn%20Din%29%20%28Eng%29.pdf
Wa Lone, Kyaw Soe Oo, Antoni Slodkowski, Massacre in Myanmar, How Myanmar forces burned, looted and killed in a remote village, Reuters Investigates February 2018 https://www.reuters.com/investigates/special-report/myanmar-rakhine-events/
The Burma Official Secrets Act 1923 http://freeexpressionmyanmar.org/wp-content/uploads/2017/07/Official-Secrets-Act-EN.pdf
Two reporters, two policemen arrested in Yangon, President Office, The Republic of the Union of Myanmar, https://www.president-office.gov.mm/en/?q=issues/rakhine-state-affairs/id-8137