Nowa Kaledonia to departament zamorski Francji (w latach 1853-1946 francuska kolonia), znajdujący się w specjalnej kategorii pomiędzy tzw. wspólnotą zamorską (a więc de facto terytorium francuskim) a niepodległym państwem. Jest specjalną strefą ekonomiczną i miejscowe władze mogą podejmować wiele decyzji gospodarczych samodzielnie, ale nadal za politykę zagraniczną czy obronną odpowiada Paryż.
Położony strategicznie na południowo-wschodnim Pacyfiku archipelag, leżący ok. 1,4 tys. kilometrów na wschód od Australii i ok. 1,5 tys. km na północny-zachód od Nowej Zelandii, jest bogaty w złoża kobaltu i niklu, których odbiorcami są głównie Chiny. Francja obawia się skolonizowania Nowej Kaledonii przez Chińczyków w razie uzyskania przez nią niepodległości.
Nową Kaledonię zamieszkuje ok. 280 tys. ludzi. 45% stanowi rdzenna ludność melanezyjska – Kanakowie (w zdecydowanej większości popierający secesję archipelagu), a 33,5% - potomkowie białych francuskich osadników (Caldoches). Reszta mieszkańców to m. in. potomkowie innych Europejczyków i Azjatów oraz pozostałe ludy melanezyjskie.
Większość archipelagu optuje za pozostaniem obywatelami Francji, a przekonuje ich do tego m.in. korzystanie z waluty euro czy posiadanie paszportu UE. Kanakowie od lat czują się marginalizowani. To głównie oni są dotknięci bezrobociem (ok. 30%), nie mają dostępu do bieżącej wody czy elektryczności.
12 grudnia 2021 r. po raz trzeci odbyło się głosowanie, w którym mieszkańcy Nowej Kaledonii zdecydowali o tym czy położony na Pacyfiku archipelag uzyska niepodległość od Francji. Każde z trzech przeprowadzonych referendów (w 2018, 2020 i 2021 roku) w ramach tzw. Ugody z Numea z 1998 r. (porozumienie zawarte po okresie społecznych niepokojów i starć zbrojnych między Socjalistycznym Frontem Wyzwolenia Narodowego Kanaków (FLNKS) a bojówkami lojalistów oraz siłami francuskimi) zakończyło się przegraną jej zwolenników (odpowiednio 56,7%, 53,3%, 96,5%).
Frekwencja w grudniowym referendum była o wiele niższa niż w poprzednich głosowaniach i wyniosła 43,90 proc. Wyniki dwóch pierwszych zostały uznane za prawomocne; jedynie ostatnie głosowanie zostało zakwestionowane przez przeciwników niepodległości, które odbyło się w atmosferze sporu o jego termin.
Rdzenni mieszkańcy wezwali władze Francji do przełożenia referendum na 2022 rok, by nie organizować go w szczycie kolejnej fali pandemii. Biorąc pod uwagę odmowę francuskiego rządu, oskarżyli Paryż o wykorzystywanie kryzysu pandemicznego do wpływania na opinię publiczną.
Większość rdzennej ludności Kanaków i wiele grup proniepodległościowych, bojkotując ostatnie referendum niepodległościowe, chce doprowadzić do nowego układu z władzami Francji, który nie zamykałby drogi do ogłoszenia w przyszłości niepodległości Nowej Kaledonii. Środkiem wymuszenia ustępstw ma być m. in. odmowa dialogu z władzami Francji aż do wyborów prezydenckich w 2022 roku.
Źródła:
[4] https://www.newcaledonia.travel/en/history-economy
[7] https://www.britannica.com/place/New-Caledonia-French-unique-collectivity-Pacific-Ocean/People
[8] https://www.ledevoir.com/monde/654024/referendum-la-nouvelle-caledonie-dit-non-a-l-independance