Autor: Igor Dziedzic
Najważniejsze zmiany przedstawione w projekcie nowej Konstytucji.
Projekt nowej ustawy zasadniczej charakteryzował się daleko posuniętym progresywizmem. Pierwszy jego filar stanowiły propozycje dotyczące równouprawnienia i większej podmiotowości mniejszości etnicznych. Zaproponowano wielojęzyczne funkcjonowanie urzędów oraz równy dostęp do ochrony praw człowieka II generacji.
W wymiarze ogólnym państwo aktywniej miało działać w kierunku egzekwowania praw kulturowych, społecznych i gospodarczych, m.in. w korzystaniu z dziedzictwa narodowego, czy wolności ekspresji kultury.
Rozszerzone miały być prawa do strajku. Projekt zakładał prawo do strajku w każdym zawodzie, o ile nie paraliżuje on funkcjonowania państwa. Wcześniej dotyczył on ogółu sektora budżetowego. Jednocześnie w gestii państwa leży zaspokajanie podstawowych potrzeb obywatelskich, takich jak dostęp do zdrowego i zrównoważonego środowiska.
Pomysłodawcy planowali znaczne modyfikacje również na poziomie ustrojowym. Zamierzali oni wzmocnić legislatywę i zmienić jej strukturę. Usunięty miał zostać wybierany dotąd w wyborach pośrednich senat. Jego miejsce zająć miała Izba Regionalna, reprezentująca w sposób równorzędny regiony Chile. Rząd Borica proponował zachowanie pozycji ustrojowej prezydenta (jako głowę państwa i prezesa rady ministrów), lecz obniżony maiał zostać cenzus wiekowy do 30 lat.
Określony wynik referendum od dłuższego czasu sugerował trend widoczny w badaniach opinii publicznej. Na 87 badań przeprowadzonych od stycznia 2022 roku jedynie 13 z nich (najwyższy wynik – 56% 26-28 stycznia badanie Cadem) wskazywało na większą ilość zwolenników niż przeciwników. W 5 badaniach najpopularniejszą odpowiedzią był brak zdania, bądź brak udziału w wyborach (najwięcej – 47% 5-16 lutego w sondażu MORI-FIEL), natomiast aż 69 badań wskazywało na odrzucenie projektu (60% w kwietniu w sondażu Studio Publico).
Zauważalny jest również związek pomiędzy narastającym wzrostem niezadowolenia z rządów Gabriela Borica a odrzuceniem projektu Konstytucji. Ostatni raz więcej osób aprobowało działania rządu nowo wybranego prezydenta 14 kwietnia 2022 roku. Natomiast od badania z 3 kwietnia 2022 roku w każdym badaniu respondenci wskazywali na odrzucenie, bądź brak udziału w głosowaniu.
Ilościowe zestawienie wynikow referendum.
Solidną bazę do głębszego zrozumienia wyników referendum stanowią badania przeprowadzone przez Instytut Nauk Społecznych i Historii Uniwersytetu w Santiago (Facultad de Ciencias Sociales y Historia) przeprowadzonego do końca sierpnia 2022 roku.
Nie zaskakują wyniki podziału społeczeństwa w oparciu o kryterium ekonomiczno-klasowe. Projekt nowej Konstytucji cieszył się największym poparciem w klasie średniej (53,24% przy uwzględnieniu głosów „nie wiem”) oraz wysokim w klasie niższej (37,25% j.w.). Propozycji stanowczo sprzeciwiali się przedstawiciele klasy wyższej, spośród której jedynie 18,55% przedstawicieli zapowiadało głosowanie „za” w referendum.
Patrząc na rozkład wieku – proponowana ustawa zasadnicza więcej zwolenników niż przeciwników miała w 2 grupach – 18-29 lat i 30-44 lat. W grupach 45-54 lat i 55-64 lat znacznie przeważały osoby odrzucające projekt. Równomierną ilość opowiadających się za i przeciw można było znaleźć w grupie wiekowej 65+.
Prostą linię podziału stanowiło kryterium religijne. Zdecydowana większość osób określająca się jako katolik sprzeciwiała się projektowi nowej Konstytucji, w przeciwieństwie do respondentów, uznających się za ateistów, bądź protestantów.
Zwracała uwagę bardzo duża liczba respondentów zapowiadających brak udziału, bądź sygnalizujących brak podjęcia decyzji (aż 29,46%). Główną część tej grupy stanowią osoby będące zwolennikami przeprowadzenia referendum i głosujące na Gabriela Borica w ubiegłorocznych wyborach prezydenckich. W tym miejscu widać zatem kolejny dowód na istnienie związku pomiędzy poparciem dla urzędującego prezydenta, a popieraniem nowej ustawy zasadniczej.
Interesująco prezentuje się również charakterystyka każdej z grup (popierającej, niepopierającej i biernej) wg. pozycji ideologicznych w odniesieniu do przeciętnej w społeczeństwie. Przeciwnicy nowej Konstytucji cechowali się ponadprzeciętnym denializmem klimatycznym, chęcią wzmocnienia działań prewencyjno-represyjnych państwa celem utrzymania porządku społecznego, również opowiadali się za mniejszą ingerencją państwa w gospodarkę i antyfeminizmem.
Jeśli chodzi o zwolenników nowej ustawy zasadniczej, to rzucają się trzy wskaźniki, w których zanotowali oni wynik wyższy od przeciętnej – chodzi o populizm, feminizm i popieranie migracji. Cechują się oni również większym wsparciem dla interwencjonizmu państwowego i ograniczenia zakresu działań służb porządkowych.
Zestawienie osób biernych w referendum sugeruje, że w większej ilości spraw bliżej im do zwolenników – chodzi o wysoki poziom popierania populizmu, niski antyfeminizmu i wspieranie interwencjonizmu państwowego. Sugeruje to po raz kolejny, że są to byli zwolennicy rządu Borica.
Przyczyny odrzucenia projektu Konstytucji.
Odrzucenie projektu Konstytucji spowodowane było szeregiem przyczyn zewnętrznych, lecz przede wszystkim błędną strategią obraną przez rząd. Źle został wykorzystany czas. Zbyt późno (na początku lipca) rozpoczęto kampanię prokonstytucyjną, która opierała się przede wszystkim na rozstawieniu w mieście punktów informacyjnych, fizycznej dystrybucji broszur i promocji projektu w mediach społecznościowych.
Dla dużej części społeczeństwa same propozycje zawarte w Konstytucji okazały się być nieakceptowalne. Zbyt daleko posunięty radykalizm propozycji, który wykraczał poza społeczne aspiracje był jednym ze źródeł porażki. Społeczeństwo chilijskie nie było gotowe na tak daleko posunięte zmiany w funkcjonowaniu państwa i społeczeństwa, a w obozie rządowym coraz mocniej do głosu dochodziły stronnictwa radykalne, które forsowały maksymalizm propozycji.
Licznymi niedoskonałościami cechował się również przekaz pomysłodawców. Odznacza się on niskim poziomem kompromisowości i zbytnią koncentracją na abstrakcyjnych wartościach i dążeniach, zamiast na wymiernych korzyściach, które z projektu Konstytucji miało wynieść społeczeństwo.
Z drugiej strony nie pomagało otoczenie zewnętrzne, zwłaszcza wysoki poziom dezinformacji ze strony mediów i farm trolli. W przypadku Chile jest to zjawisko bardziej odczuwalne i znacznie mocniej wpływające na wyniki referendum, gdyż jest to jeden z krajów, w którym największa część informacji pozyskiwanych przez społeczeństwo pochodzi z mediów społecznościowych.
Scenariusze funkcjonowania rządu Borica po przegranym referendum.
Projekt nowej ustawy zasadniczej stanowił wymierny i mierzalny cel, który postawił sobie Boric od początku wygranej kampanii wyborczej. W związku z tym po nieosiągnięciu celu, przed rządem Chile rysują się cztery potencjalne scenariusze rozwoju sytuacji – próbę przeprowadzenia części zmian poprzez prawodawstwo niższego stopnia, przedefiniowanie celów, stagnację i dezintegrację.
W pierwszym scenariuszu zasadnicze zamierzenia, które zrealizować miała nowa Konstytucja rozwiązane mają być przez prawodawstwo niższego rzędu, czyli ustawy. Jest to z pewnością rozwiązanie łatwiejsze do zaaplikowania, jednak stoi przed nim szereg zagrożeń. Należą do nich m.in. łatwość odrzucenia zmian w kolejnej kadencji, niska stabilność i pewność reform, mniejsza spójność propozycji, a także konieczność zgodności z prawem wyższego rzędu, czyli z Konstytucją.
Najbardziej prawdopodobne wydają się być próby przedefiniowania celów i dokonanie szeregu zmian personalnych. Świadczą o tym zmiany, które już po 4 września zostały przeprowadzone przez Borica. Odsunięci zostali m.in. Minister Spraw Wewnętrznych, Minister Zdrowia i Minister Nauki. Wszystkich zdymisjonowanych łączy fakt, że stanowili oni rdzeń młodego pokolenia lewicy, które cechowało się ideowością, lecz małym doświadczeniem funkcjonowania w strukturach administracyjnych. Nowi kierownicy resortów pochodzą ze starszego pokolenia i są bardziej umiarkowani, co sugerować może również próbę odejścia od wizerunku „rządu radykałów”.
Trzecim scenariuszem jest stagnacja i ograniczenie się do administrowania państwem. W tym przypadku obóz rządowy rezygnuje z przeprowadzania strukturalnych reform, skupiając się wyłącznie na rozwiązywaniu bieżących potrzeb. Jest to opcja bezpieczna, jednak rozmijająca się z przedwyborczymi zapowiedziami, co może skutkować demobilizacją elektoratu.
Wreszcie, stopniowa dezintegracja obozu rządowego. Doszłby do niej poprzez narastające zniechęcenie związane z porażką procesu zmiany ustawy zasadniczej i stopniowe narastanie konfliktów pomiędzy skrzydłem radykalnym i umiarkowanym. Główną oś konfliktu stanowiłaby kwestia porażki referendum konstytucyjnego.
Podsumowanie.
Odrzucenie projektu nowej Konstytucji nie stanowi zaskoczenia, gdyż wskazywały na to wszystkie trendy sondażowe. Pewną niespodziankę stanowi jednak znaczny rozmiar porażki, który rzutować będzie na dalsze funkcjonowanie rządu partii Convergencia Social. Widoczna jest korelacja między systematycznym spadkiem poparcia dla projektu ustawy zasadniczej a poziomem niezadowolenia z rządu Borica. Oznacza, to że propozycja wpisana była w bieżący konflikt polityczny i uosabiała wartości i cele jednej ze stron sporu.
Do najważniejszych czynników, które wpłynęły na odrzucenie projektu Konstytucji należą: zbyt daleko posunięty radykalizm propozycji, błędy komunikacyjne rządu i wysoki poziom dezinformacji.
Źrodła:
[1]https://foreignpolicy.com/2022/09/09/chile-constitution-referendum-results-reject-boric/
[3]https://www.reuters.com/article/chile-protestas-idLTAKBN1XA2JZ
[4]https://www.emol.com/noticias/Nacional/2022/09/07/1072273/delpin-renuncia-presidencia-dc.html
[5]https://www.emol.com/noticias/Nacional/2022/09/07/1072273/delpin-renuncia-presidencia-dc.html \
[6]https://plebiscitoconstitucional.servel.cl/servel-realiza-balance-del-plebiscito-constitucional/
[7]https://servel.cl/resultados-provisorios-plebiscito-nacional-2020/
[8]https://es.wikipedia.org/wiki/Anexo:Encuestas_del_plebiscito_constitucional_de_Chile_de_2022
[9]https://www.statista.com/statistics/1332702/approval-rate-chilean-president-boric/