Celem polityki zagranicznej oraz bezpieczeństwa jest:
- ochrona pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego
- wspieranie współpracy międzynarodowej
- krzewienie i umacnianie demokracji poszanowania praw człowieka i podstawowych swobód.
Istotne pozostają pytania jaki wpływ ma Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony oraz samo funkcjonowanie Unii Europejskiej dla bezpieczeństwa państw, społeczeństw oraz jednostek.
Znaczenie Unii Europejskiej dla bezpieczeństwa państw
Państwa są najważniejszymi, ale nie jedynymi podmiotami stosunków międzynarodowych. Unia Europejska jest aktorem globalnym, ponieważ posiada globalny zasięg w różnych dziedzinach: kultura, gospodarka, a także sprawy związane z bezpieczeństwem i obronnością. Posiada 27 państw członkowskich, około 500 milionów mieszkańców, duży obszar, czy 40% światowego eksportu. W dziedzinie bezpieczeństwa finansowego posiada silną walutę – Euro, choć nie jest ona wprowadzona we wszystkich państwach członkowskich. Wraz ze Stanami Zjednoczonymi Unia Europejska jest regulatorem rynków finansowych, kwestii zdrowotnych, ochrony środowiska. Jest jednym z największych dawców pomocy humanitarnej, a jej wyspecjalizowane organy uczestniczą w wielu misjach stabilizacyjnych. Z racji stosunkówo szybkiego rozszerzania granic Unia Europejska w szybki i zdecydowany sposób objęła gospodarczą i ekonomiczną kontrolą państwa wschodniej Europy. „Państwa postkomunistyczne nie zostały zdominowane całkowicie lecz zaproszone do przystąpienia. Mało tego, pod koniec procesu akcesyjnego uzyskały możliwość korzystania z instrumentów decyzyjnych UE i dostęp do unijnych środków. Różnica sił między państwami kandydującymi i UE była jednak tak ogromna, że można się zastanawiać, jak duży był margines wolności, którym faktycznie dysponowały w trakcie negocjacji akcesyjnych” napisała w monografii „Uwarunkowania ewolucji wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony Unii Europejskiej” jej autorka Natalia Bobryk – Deryło.
W dziedzinie zapewniania szeroko pojętego bezpieczeństwa Unia Europejska koncentruje się na jego wielu płaszczyznach: ekonomicznej (wprowadzenie silnej waluty, stabilizacja cen oraz standaryzacja, wprowadzenie wspólnej polityki rolnej dla państw, zabezpieczenie dostępności do źródeł surowców, spójna polityka handlowa), społecznej (ochrona środowiska, zmniejszenie ilości wytwarzanego CO2 przez państwa członkowskie, wyrównywanie oraz poprawienie jakości życia oraz dostępu do pracy obywatelom państw członkowskich Unii Europejskiej, monitorowanie strategii państw członkowskich, promowanie konkurencyjności) i politycznej (tworzenie ram do współpracy, współpraca pomiędzy unijnymi instytucjami, promowanie unijnych wartości). Ważnym wymiarem jest również współpraca w zakresie obronnym państw członkowskich Unii Europejskiej. Bardzo duży wpływ na zacieśnianie się owej współpracy miały doświadczenia zebrane podczas rozwiązywania konfliktów na Bałkanach, pojawiające się kryzysy oraz wypracowanie zdecydowanej reakcji na nie, terroryzm międzynarodowy, konieczność zwiększenie pozycji Unii Europejskiej jako globalnego „gracza” na arenie międzynarodowej, rozwijanie zdolności antykryzysowych oraz współpraca z NATO, przeświadczenie o podejmowaniu odpowiedzialności za rodzimy obszar bezpieczeństwa.
Unia Europejska aktywnie działa w wymiarze zapewnienia bezpieczeństwa w Europie, jak i poza jej granicami czego wyrazem są między innymi misje pokojowe.
Obecnie Unia Europejska jest przygotowana na wiele rodzajów misji. Są to:
- misje humanitarne i ratunkowe,
- misje utrzymania pokoju,
- misje zarządzania kryzysowego,
- misje przywracania pokoju,
- działania rozbrojeniowe,
- misje doradztwa wojskowego i wsparcia,
- misje zapobiegania konfliktom,
- misje zbrojne służące stabilizowaniu sytuacji po konfliktach,
- dodatkową kwestią jest możliwość prowadzenia przez UE działań mających na celu zwalczanie terroryzmu.
W ciągu ostatnich 15 lat połączone siły państw członkowskich Unii Europejskiej brały udział w 30 misjach na 3 kontynentach. Polska była i jest zaangażowana w 8 takich misji (stan na 04.2020).
Istotne z punktu widzenia zapewniania bezpieczeństwa w ramach Unii Europejskiej są wypowiedzi Jeana - Claude Juncker’a w sprawie budowy tzw. „ armii europejskiej”. Ważną rolę w tej kwestii może odegrać PESCO (permanent structured cooperation) - mechanizm stałej współpracy strukturalnej. ”Zgodnie z Traktatem o UE kwalifikowaną większością głosów Rada może pozwolić, aby wąska grupa państw rozpoczęła przyspieszoną integrację w dziedzinie obronności. Państwa tworzące PESCO zarządzają współpracą samodzielnie, choć poddają się ocenie Europejskiej Agencji Obrony (EDA)”.
Wnioski
Unia Europejska ma ogromne znaczenie dla bezpieczeństwa państw w wielu aspektach począwszy od politycznego przez społeczne, ekonomiczne, a skończywszy na obronnym. Współczesne zagrożenia wymagają systematycznej współpracy państw członkowskich, bo to właśnie dzięki niej możliwe jest sprawne reagowanie na istniejące zagrożenia.
Wraz z narastaniem współzależności, procesami globalizacyjnymi pojawiły się nowe zagrożenia dla bezpieczeństwa państw takie jak:
- terroryzm międzynarodowy
- problemy państw upadłych i upadających
- proliferacja broni masowego rażenia
- przestępczość zorganizowana
- katastrofy naturalne
- zagrożenia płynące z sieci (cyberzagrożenia)
- konflikty w Europie i jej sąsiedztwie
Na te niebezpieczeństwa Unia Europejska musi reagować silnie i zdecydowanie. Kryzys w Grecji i możliwość jego rozlania na inne państwa członkowskie pokazał, że Unia Europejska jest w stanie efektywnie pomagać zadłużonym państwom. Również ustalane plany operacyjne na rzecz walki z przestępczością zorganizowaną w państwach członkowskich oraz dobra współpraca z organami wyspecjalizowanymi w zwalczaniu tych zjawisk pokazują siłę Unii Europejskiej. Istotna pozostaje również pomoc państwom dotkniętym klęskami żywiołowymi. Pomoc Unii Europejskiej w tym zakresie na lata 2010 - 2017 dotyczyła głównie powodzi 38%, huraganów 24% oraz susz 16%.
Znaczenie Unii Europejskiej dla bezpieczeństwa społeczeństw
Na początku należy zaznaczyć problemy towarzyszące bezpieczeństwu społeczeństw. „Bezpieczeństwo społeczeństw jest kategorią niejednorodną, co przy braku uzgodnionego stanowiska różnych dyscyplin naukowych co do treści opatrywanej tym terminem w konsekwencji prowadzi do różnorodnego jego postrzegania. Istnieją też mniej lub bardziej udane próby zdefiniowania tego pojęcia na gruncie nauk o bezpieczeństwie.” (J. Gierszewski, „Bezpieczeństwo społeczeństw jako dziedzina bezpieczeństwa narodowego”).
Bardzo ważnym obowiązkiem Unii Europejskiej w zakresie bezpieczeństwa społeczeństw jest wsparcie dla kultury narodowej. Mówi o tym artykuł 151 TWE. Istotne jest to, że polityka Unii Europejskiej nie może stanowić uniwersalizacji ani konkurencji dla poszczególnych polityk narodowych państw członkowskich.
Natomiast rola Wspólnoty jest zobligowana do :
- zachęcania polityki krajowej
- wspierania polityk krajowych w dziedzinie tożsamości, kultury i bezpieczeństwa społeczeństw
- uzupełniania polityk krajowych w zakresie bezpieczeństwa społeczeństw
Działalność Unii Europejskiej w zakresie bezpieczeństwa społeczeństw ma często charakter pomocniczy.
Ważnym celem Wspólnoty na rzecz bezpieczeństwa społeczeństw jest również nie tylko wspomniana walka z terroryzmem, budowanie odporności na klęski żywiołowe, ale także poprawne i efektywne zarządzanie granicami zewnętrznymi Unii Europejskiej.
Z uwagi na narastające zagrożenie ze strony terroryzmu międzynarodowego Unia Europejska postanowiła chronić swoje społeczeństwa. Już na początku XXI wieku uchwalono Strategię Unii Europejskiej w dziedzinie walki z terroryzmem.
Strategia opiera się na następujących założeniach:
- zapobiegać
- chronić
- ścigać
- reagować
Istotna w tym zakresie jest również współpraca międzynarodowa z innymi podmiotami międzynarodowymi, aby lepiej chronić swoich obywateli Wspólnot. Działania Unii w tym zakresie powinny mieć charakter globalny. Współpraca międzynarodowa opiera się głównie na dialogu politycznym, stanowieniu konkluzji oraz podpisywaniu umów międzynarodowych.
W kontekście bezpieczeństwa społeczeństw istotna jest dobra polityka migracyjna. Podstawą jest art. 67 oraz 77 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Celem w tym obszarze jest również stworzenie jednolitego obszaru bez kontroli wewnętrznych – strefa Schengen. Bardzo ważnym etapem było powołanie Systemu Informacji Schengen, Wizowego Systemu Informacyjnego oraz utworzenie Europejskiej Agencji Straży Granicznej i Przybrzeżnej ( FRONTEX).
Wnioski
Działania Unii Europejskiej w wymiarze zapewnienia bezpieczeństwa społeczeństw są bardzo szerokie. Koncentrują się na obszarze ochrony tożsamości narodowej, współpracy międzynarodowej z innymi podmiotami, walki z terroryzmem, cyberzagrożeniami, przestępczością zorganizowaną, ochronie granic zewnętrznych, a także budowaniu odporności na zagrożenia związane z klęskami żywiołowymi omówionymi wyżej. Inicjatywy Unii Europejskiej są poprawne. Realizują podstawowe idee o swobodnym przepływie osób, usług, dóbr. Należy jednak podkreślić, że muszą one cały czas ewoluować aby dostosować się do obecnych warunków rzeczywistości międzynarodowej. Ochrona społeczeństw powinna być priorytetem w politykach Wspólnoty.
Znaczenie Unii Europejskiej dla bezpieczeństwa każdego człowieka
Kwestia bezpieczeństwa jednostki ludzkiej jest od wielu lat obiektem zainteresowania wspólnoty. Prawa każdego obywatela Unii Europejskiej zostały zapisane w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Przewidziano tam wiele wolności, które korespondują z poczuciem szeroko ujętego bezpieczeństwa. Do takich wolności należy zaliczyć: prawo do życia, wolność od tortur, swobodę przemieszczania się, swobodę zmiany miejsca pobytu, udział w życiu politycznym Wspólnoty, równość, prawo do petycji i skarg, ochrona konsularna. Istotnym dokumentem zapewniającym bezpieczeństwo każdego człowieka była podpisana 7 grudnia 2000 roku Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej zawierająca nie tylko prawa człowieka, ale także obowiązki obywatelskie.
Wskazano tam kilka obszarów zainteresowań:
- godność człowieka
- wolności
- równość
- solidarność
- prawa obywatelskie
- wymiar sprawiedliwości
Unia Europejska obejmuje ochroną swoich obywateli poza granicami Wspólnoty. W kwietniu 2015 roku przyjęto specjalną dyrektywę normującą kiedy, do kogo i w jakich przypadkach obywatele Unii Europejskiej mogą zwracać się z pomocą do odpowiednich organów. Także państwa członkowskie zostały zobligowane do wzajemnej pomocy i wymiany informacji. Wprowadzenie tej dyrektywy wymaga szeregu negocjacji z państwami trzecimi. „Obywatele Unii i członkowie ich rodzin niebędący obywatelami UE również mogą znaleźć się w sytuacji, w której nie są reprezentowani i potrzebują pomocy organów innego państwa UE, gdy podróżują na terenie UE.” Ważnym elementem bezpieczeństwa każdej osoby jest ułatwienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Wspólnota bardzo aktywnie włącza się w działania promocyjne na rzecz równości i niedyskryminacji. Szczególny aspekt jest tu kładziony na równouprawnienie kobiet i mężczyzn oraz niedyskryminowanie mniejszości narodowych. W kontekście równouprawnienia ważnym dokumentem było przyjęcie Strategicznego Zaangażowania Na Rzecz Równości Płci w Latach 2016–2019 w 2015 roku oraz program włączenia gospodarczego i społecznego Romów w Unii Europejskiej. Według Komisji Europejskiej bardzo ważne jest również zwiększenie świadomości cywilnej oraz uczestnictwo w wyborach oraz instytucjach demokratycznych Wspólnoty.
Wnioski
Rola Unii Europejskiej w zapewnianiu bezpieczeństwa każdego z nas jest ogromna i wielosektorowa. Skupia się głównie na zapewnieniu wielu wolności, walce z zagrożeniami pochodzącymi z zewnątrz – terroryzmem międzynarodowym, cyberatakmi, ale także pochodzącymi z wewnątrz - klęski żywiołowe, przestępczość zorganizowana. Unia Europejska rozwija dorobek prawny w zakresie ochrony każdego obywatela niezależnie czy znajduje się na terytorium Wspólnoty czy poza nią. Włącza się także aktywnie w walkę z dyskryminacją, wykluczeniu społecznemu obywateli oraz promuje równouprawnienie i wolność.
Zakończenie
Nie ulega wątpliwości, że Unia Europejska pełni bardzo ważną rolę w kontekście bezpieczeństwa zarówno dla państw, społeczeństw i pojedynczych jednostek. Działania te są wielosektorowe i dotykają różnych problemów bezpieczeństwa. Istotna wydaje się dalsza współpraca w ramach Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. W kontekście szeroko rozumianego bezpieczeństwa i obronności ważna jest zgoda wszystkich państw członkowskich, ponieważ Unia Europejska jest najsilniejsza tylko wtedy kiedy mówi jednym głosem.
Autor: Bartłomiej Mazurek